Stres cieplny to inaczej przegrzanie organizmu. Pierwsze objawy stresu cieplnego można zauważyć, gdy temperatura otoczenia zwierząt w ciągu kilku dni przekracza 20°C. Skutki? Większe ryzyko rozwoju chorób bydła, mniejszy apetyt, a co za tym idzie – niedobór witamin i minerałów, brak energii, zmniejszona produktywność, mniej tłuszczu w mleku. Jak rozpoznać stres cieplny i zminimalizować ryzyko przegrzania?
Stres cieplny – definicja. Jak stres cieplny wpływa na krowy i cielaki?
Jak radzimy sobie z upałem? W ruch idą domowe klimatyzatory, wiatraki i ogrodowe zraszacze, zrzucamy z siebie jak najwięcej ubrań, a do drinków z palemką wędrują kostki lodu. I nadal jest nam gorąco! Wprawny hodowca wie, że sprawa jest jeszcze bardziej skomplikowana w przypadku bydła, które dysponuje niezbyt sprawnym systemem termoregulacyjnym (krowy pocą się w minimalnym stopniu) – w miesiącach letnich każdy dzień upału to ryzyko groźnego przegrzania organizmu.
Wysokie temperatury najgorzej znoszą najwydajniejsze mlecznice. Nie znaczy to jednak, że cielęta i młodzież w skwarze czują się dobrze – stres cieplny w młodości wpływa na ich produktywność, a nawet może skrócić oczekiwaną długość życia. Wychodzi z tego prosty rachunek: mniej mleka + mniej zacieleń + wzrost wydatków weterynaryjnych = spadek rentowności.
Stres cieplny bydła – na przegrzanie organizmu wpływa nie tylko wysoka temperatura
Na stres cieplny, który nieco się różni w zależności od rasy krów i tego, w jakich warunkach żyją – składa się szereg czynników:
- temperatura powietrza,
- temperatura odczuwalna,
- względna wilgotność,
- promieniowanie słoneczne,
- wentylacja,
- wiek bydła,
- rasa bydła.
Stres cieplny – jak wpływa na organizm?
Opuszczenie tzw. strefy komfortu cieplnego (stanu, w którym zwierzę nie odczuwa ani uczucia ciepła, ani zimna, czyli po prostu jest mu dobrze) sprawia, że zwierzęta tracą energię na chłodzenie organizmu – bardzo szybko dochodzi wówczas do załamania mechanizmów obronnych w wielu układach i narządach.
Wyobraźmy sobie gorący grzejnik w organizmie krowy – jeśli w nocy temperatura będzie na tyle wysoka, że nie uda się tego grzejnika wyłączyć chociaż na kilka godzin, to już kolejnego dnia będzie można odnotować spadek wydajności mlecznej.
Stres cieplny u krów – objawy wskazujące na przegrzanie
- stres cieplny sprawia, że bydło jest apatyczne,
- u krów ze stresem cieplnym można zaobserwować spowolnione reakcje na bodźce,
- bydło z powodu stresu cieplnego jest bardziej aktywne w nocy i rano,
- temperatura ciała bydła rośnie w wyniku stresu cieplnego – powyżej 38,6°C,
- stres cieplny sprawia, że krowa szuka chłodniejszych i zacienionych miejsc,
- stres cieplny zmniejsza apetyt, ale sprawia, że krowa więcej pije,
- spadek pobrania w wyniku stresu cieplnego sprawia, że spada produkcja,
- stres cieplny może wywołać spowolnioną motorykę żwacza,
- stres cieplny skutkuje zjawiskiem zionięcia i większą częstotliwością oddechów (tempo rośnie do powyżej 80 oddechów na minutę).
Oko doświadczonego hodowcy od razu wychwyci objawy stresu cieplnego – przegrzane bydło jest bardziej aktywne w nocy i wczesnym rankiem, porusza się wolniej, szuka chłodniejszych i zacienionych miejsc, ciężko oddycha, bo część ciepła próbuje oddać przez otwarty pysk.
Konsekwencje stresu cieplnego
Jedną z pierwszych poważnych konsekwencji stresu cieplnego jest rzadsze podchodzenie do stołu paszowego. Spadek łaknienia skutkuje nie tylko niedoborem witamin i minerałów, ale też gorszą jakością mleka (mleko przegrzanej krowy może mieć nawet o 0,4% tłuszczu i 0,2% białka mniej, zwiększa się też liczba komórek somatycznych, które są miernikiem zdrowotności zwierzęcia).
Stres cieplny sprawia, że krowy chudną i pogarsza się ich status immunologiczny (tracą odporność). Taki stan to prawdziwa uczta dla drobnoustrojów chorobotwórczych – muchy i inne owady bardzo szybko przenoszą bakterie na kolejne sztuki w oborze, narażając na infekcje ujścia kanałów strzykowych i dróg rodnych.
Stres cieplny – zapobieganie. Jak zmniejszyć ryzyko stresu cieplnego?
Jeśli ktoś twierdzi, że istnieje jeden złoty środek na ryzyko przegrzania bydła w okresie wysokich temperatur, to kłamie. Hodowca bydła, który nie chce narazić swoich krów na utratę zdrowia, a portfela na nagłą utratę wagi, powinien łączyć kilka sprawdzonych sposobów na stres cieplny. Podstawą jest oczywiście ciągły dostęp do świeżej wody. Należy schładzać zwierzęta i ich otoczenie poprzez zwilżanie (zraszanie) i wentylację obory oraz hal udojowych.
Stres cieplny a żywienie bydła – najważniejsze zasady
Latem zaleca się zmienić strategię zarządzania żywieniem:
- Podawać mniejszą ilość pasz włóknistych.
- Zwiększyć w dawce tłuszcze chronione.
- Częściej zadawać paszę, mniej podgarniać.
- Na stole paszowym należy unikać przesuszania.
- Zmniejszać poziom białka żwaczowego.
- Zwiększać koncentrację energii w dawce.
Praktycznym przykładem jest ŻAR-STOP SYSTEM, polegający na połączeniu produktów poprawiających rozród, działających antywaksicowo i podnoszących poziom białka w mleku (np. Tasomix Energia Plus w dawce 1-2 kg), z produktami pomagającymi w rozkładzie włókna i poprawiającymi motorykę żwacza (np. TasSac – z żywymi kulturami i inaktywowanymi komórkami Saccharomyces cerevisiae; 50 g / dzień) oraz produktami, które wiążą substancje szkodliwe, chronią wątrobę i wzmacniają odporność (np. TasSorb-X – z czerwonymi algami morskimi; 15-30 g dziennie).
Walka ze stresem cieplnym przynosi wiele korzyści, do których można zaliczyć utrzymanie, a nawet wzrost produkcji mleka w okresie letnim, lepszy rozród, zwiększenie poboru suchej masy, obniżenie poziomu komórek somatycznych i przeciwdziałanie kwasicy oraz innych chorób letnich bydła. Warto jednak pamiętać, że minimalizowanie ryzyka stresu cieplnego jest możliwe tylko dzięki połączeniu kilku sprawdzonych metod – wymaga to więc zarówno zmiany w zarządzaniu żywieniem, jak i dbania o dobrostan zwierząt i stworzenia im odpowiednich warunków.